Het Amersfoortse Vathorst College werkte al in leerhuisteams. Maar, het kon nog beter. Daarom zette het college dit schooljaar een grote stap; de leerhuizen werden opnieuw ingedeeld en de school ging teamgerichter organiseren.
Een gevoel van hoge werkdruk, een steeds groter groeiende school en de wens om grote stappen te zetten om onderwijsontwikkeling mogelijk te maken. Dat lag ten grondslag aan de stap om teamgericht te werken. Annette van Valkengoed startte in augustus 2020 als rector op het Vathorst College. “Na mijn start sprak ik met veel mensen: leerlingen, leraren, mentoren, secties, ouders en onderwijsondersteunend personeel. Ik ontdekte dat er veel moois is binnen de school."
"Onze focus op kunst en cultuur wordt gewaardeerd, het eigenaarschap in leren van leerlingen en de relaties tussen leerlingen onderling en leraren samen, vormen ons warm kloppende hart. Maar in de gesprekken hoorde ik ook andere dingen, namelijk dat leraren het in toenemende mate lastiger vonden om het onderwijs volgens de oorspronkelijke bedoeling in te richten en dat zij een grote werkdruk voelden. Ik heb gekeken vanuit vier invalshoeken: visie, cultuur, structuur en systeem. Er was verbetering nodig op de lerende organisatiestructuur om de bedoeling van de school te ondersteunen en onze visie, cultuur, structuur en systeem nog meer congruent te maken.”
Onafhankelijk onderzoek
Annette presenteerde haar bevindingen aan de leraren, schoolleiding en MR. “Die wilden graag een onafhankelijk onderzoek naar het verbeteren van de werkdruk. Dit thema leeft al een aantal jaar en het was tot nu toe nog niet gelukt om het succesvol aan te pakken. Ik heb daarop onderzoeker Ben van der Hilst gevraagd om onze organisatie onder de loep te nemen. Hij is gepromoveerd op het onderwerp de lerende school. Hoewel de aanleiding het verbeteren van de werkdruk was, wilde ik breder kijken. Hoe komen we weer dichter bij onze bedoeling: de brede ontwikkeling van onze leerlingen en leraren zo veel mogelijk centraal stellen. Ik wil de focus op onderdelen van het onderwijs verschuiven naar een focus op het gehele onderwijsproces. Dat we niet meer gericht zijn op controle maar op ontwikkeling, en een lerende organisatie zijn.”
Annette: "Hoewel de aanleiding het verbeteren van de werkdruk was, wilde ik breder kijken."
Niet afwachten
Op het Vathorst College werken ze met leerhuizen. Een leerhuis bestaat uit een grote ruimte met verschillende werkplekken waar leerlingen samen of juist zelfstandig werken. Leraren geven instructies in groepjes in de ruimte, of maken gebruik van het bijbehorende instructielokaal. Ook lopen ze rond voor ondersteuning en uitleg. Van der Hilst concludeerde onder meer dat de leerhuizen niet optimaal werkten. Annette: “Een aanzienlijk deel van de leraren en mentoren gaf les in meerdere leerhuizen. Daardoor zagen leraren veel verschillende leerlingen en was er minder tijd om aan de band met die leerlingen te werken. Bovendien ging er veel tijd zitten in het afstemmen tussen leraren uit verschillende teams. De teams waren groot en de precieze verantwoordelijkheid was nog onduidelijk.” Vervolgens onderzochten werkgroepen bestaande uit leraren de conclusies op haalbaarheid. “Zij presenteerden hun aanbevelingen aan alle medewerkers en het schoolleidingsteam. Wij namen hun punten over en we hebben deze zomer gelijk stappen gezet.”
Herindeling leerhuizen
Dit betekent dat per schooljaar 2021-2022 de leerhuisteams kleiner zijn en meer werken met vaste leraren en mentoren. Annette: “De leerhuisteams hebben regelruimte om hun verantwoordelijkheid te nemen: de ondeelbare ontwikkeling van alle leerlingen in hun leerhuis.” Ze werken contextrijk en bepalen zelf hoe en wanneer er getoetst wordt, binnen de kaders van ons kompas: waarden, visie op leren en organiseren.” Eerst hadden de bovenbouw vwo en havo ieder een eigen leerhuis, na de herindeling zijn de leerlingen gemixt en per profiel ingericht. Conrector bovenbouw havo-vwo Arnoud Alting van Geusau: “Reden daarvoor is in de eerste plaats ideologisch, we vinden het gezond dat leerlingen van verschillende niveaus elkaar ontmoeten. Daarnaast was de groepsgrootte van de teams en het aantal leerlingen niet evenredig verdeeld.” Docent Nederlands Suzanne Stuifbergen: “Bovendien zaten leraren van profielvakken als Economie en Natuurkunde in diverse teams, waardoor hun werkdruk hoger was. Door het naar profiel in te richten, hebben zij meer focus in hun werk.”
Ruimte voor professionaliteit en voor de leerlingen
Wat is er prettig aan de nieuwe manier van werken? “Dat er veel ruimte is voor de professionaliteit van leraren”, antwoordt Suzanne. “Wij zijn verantwoordelijk voor alle leerlingen in ons leerhuis en hebben het mandaat om beslissingen te nemen. Het gesprek gaat meer over hoe we leerlingen kunnen helpen met hun ontwikkeling en minder over organisatorische zaken. Zo presteerde een gedoubleerde leerling in havo 4 opnieuw niet zoals hij zou kunnen. Binnen het team hebben we besloten om hem op vwo4 niveau les te gaan geven, om hem meer uit te dagen. Niet alleen de mentor bespreekt het met de leerling, maar ik vraag ook tussendoor wat de leerling ervan vindt. Hij is er blij mee.”
Suzanne: "Er is veel ruimte voor de professionaliteit van leraren."
Spannende overgang
De leerlingen vonden de overgang spannend. Arnoud: “Het was even een pil voor hen om te slikken dat ze niet meer bij vriendjes en vriendinnetjes in de klas zaten.” Om de leerlingen mee te nemen in het proces, maakte de school een animatie. “Inmiddels zijn ze gewend en ervaren ze dat het onderwijs kleinschalig en persoonlijk is ingericht.” Suzanne: “Ik merk dat leerlingen zien dat de leraren meer op elkaar ingespeeld raken. Ze weten ook beter naar wie ze toe moeten met een vraag.”
Scholing
Ieder leerhuis heeft één of twee procesbegeleiders. Suzanne is dat binnen haar leerhuis. “Daar volg ik een training voor, waarin we leren hoe we zo goed mogelijk kunnen functioneren als team en hoe we een veilige sfeer kunnen creëren voor onszelf en voor de leerlingen. Binnen het team bepalen we zelf welke scholingsbehoefte er is. We gaan nu bijvoorbeeld opnieuw aan gesprekstechnieken werken.” Annette: “Ook de schoolleiders volgen een scholing hoe zij de teams het beste kunnen ondersteunen. Dat doen we door nabij te zijn, mee te denken, uit te dagen, te inspireren, te spiegelen, een ander perspectief in te brengen en te faciliteren waar nodig. We zorgen ervoor dat de processen goed verlopen en vooral dat de autonomie -de communicatieve zelfsturing- wordt gestimuleerd. De sturing is vooral procesmatig, gericht op de teamgerichte architectuur, de waarden van het Vathorst College en overeenstemming in alle onderdelen van de school. Zo ontstaat er een lerende cultuur waarin de schoolleiding niet controleert maar stimuleert. We zijn samen aan het leren, ieder vanuit onze eigen rol.”
Als een huis
Een goede structuur rondom de leerhuizen is belangrijk. Dat is onder meer een taak van Arnoud. “Ik zorg ervoor dat de teams niet verzuipen in facilitaire zaken. In het plaatje van ons 'huis' als school vormen de teams de kern, maar daaromheen staan nog acht bouwstenen die onderdeel van ons huis zijn. Onderlinge afstemming tussen teams moet bijvoorbeeld goed worden ingericht. Hoe delen we successen van teams onderling? Hoe leren procesbegeleiders van elkaar? We willen dat zo goed en efficiënt mogelijk doen. Tegelijkertijd zijn we nog maar twaalf weken bezig en aan het leren. Mijn stijl van leidinggeven is dichtbij en zichtbaar zijn. Ik ben aan het wennen aan mijn nieuwe rol waarin ik meer zorgdraag voor de structuur. Momenteel vraag ik feedback aan collega’s hoe ik hen nog beter kan ondersteunen.”
Verbeeldingskracht
“Op dit moment bevinden we ons in een interessante fase van het proces”, ziet Annette. “We zijn volop aan het veranderen, doen niet meer wat we deden maar zijn nog niet aanbeland waar we willen zijn. We laten onzekerheid toe en dat brengt creativiteit met zich mee. Het helpt om met verbeeldingskracht naar je school te kijken. Het is een motor voor transformatie: waar willen we naartoe? Dat is dat de leerlingen nog meer leerplezier en de leraren nog meer werkplezier hebben in een uitdagende contextrijke leeromgeving. We bouwen de brug terwijl we erop lopen.”
Fotobijschrift: Annette van Valkengoed en Suzanne Stuifbergen
