Hoe kunnen we het rendement van de lessen vergroten, de motivatie van leerlingen verhogen en onszelf als leraren verbeteren? Het Ulenhof College bedacht de ‘ideale havo-les’ met leraren én leerlingen.
Praten over onderwijs
Het Ulenhof College in Doetinchem behaalt goede resultaten. “Dat maakt het lastig om de manier van lesgeven ter discussie te stellen”, zegt Ilja Faber, sectordirecteur havo. “En toch is het altijd goed om te kijken of en hoe het beter kan. Onderwijs is over het algemeen iets wat we doen, niet iets waar we over praten. Terwijl je in de dialoog met elkaar kunt ontdekken wat drijfveren zijn en wat beter kan.”
Lesplan voor de havo
Het Ulenhof College is onderdeel van Achterhoek VO en bestaat uit mavo, havo, vwo, tweetalig vwo en technasium. “Op de mavo lag er al jaren een lesplan”, vertelt Ilja verder. “Bij de andere sectoren was dat nog niet het geval.” Samen met de coördinator onderwijs Zoë Soer en de leraren ging Ilja aan de slag voor de havo-sector. Tegelijkertijd deed Achterhoek VO datzelfde schooljaar een onderzoek naar leskwaliteit. “Dat kwam mooi uit, want die resultaten ondersteunden de gevoelens die er binnen de school leefden.”
Feedback van leerlingen
Het beeld was dat er behoefte was aan meer aandacht voor maatwerk en differentiatie. “Dat bleek uit de vragenlijsten die we voorlegden aan leraren én leerlingen. Leerlingen kunnen goed de vinger op de zere plek leggen en zich duidelijk uitspreken. Een leerling gaf bijvoorbeeld aan dat leraren vaak dezelfde uitleg geven aan iedere leerling en dat ze zich daarom snel verveelt. Een andere leerling gaf aan dat hij meer voorbeelden uit de praktijk wil krijgen. En dat hij een reden wil hebben waarom hij bepaalde stof moet leren, behalve dan voor een toets of het examen. Een derde leerling wil graag een duidelijke start en afsluiting van een les: ‘het gebeurt te vaak dat de bel gaat en we gewoon mogen gaan’.” Uit de vragenlijsten en het onderzoek van Achterhoek VO bleek ook dat er verschillen in lesstructuren bestonden en er sprake was van weinig afwisseling in de lessen zelf.
“Leerlingen kunnen goed de vinger op de zere plek leggen en zich duidelijk uitspreken.”
Plan van aanpak
Zoë en Ilja maakten een plan van aanpak. Van oktober 2018 tot oktober 2019 hielden ze elke zes weken een bijeenkomst over het onderwerp, tijdens de al geplande sectorvergaderingen. “De eerste bijeenkomst formuleerden we het probleem met de leraren. In eerste instantie kwamen vooral externe factoren zoals rooster en werkdruk ter tafel. Daarna verschoof de disucissie naar wat leraren zelf anders kunnen doen. De tweede keer gingen we met leraren in gesprek over het ideale lesplan. De derde bijeenkomst gingen zo’n twintig leerlingen binnen thema’s met de leraren van de havo-sectie in vier groepen in gesprek. Iedere groep besprak een thema, bijvoorbeeld hoe een leraar of leerling zich idealiter gedraagt. De leraren rouleerden steeds. Daarna hebben we het conceptplan geschreven en via mail voorgelegd aan de leraren. Omdat we door de werkwijze een eenduidig beeld hadden gekregen leverde dat opvallend weinig feedback op. We koppelden het definitieve plan terug en bespraken met elkaar welke regels er gelden als niet aan de handleiding wordt voldaan.”
Tips van Ilja om met leerlingen in gesprek te gaan
- Maak van tevoren duidelijke afspraken over dat er op inhoud en niet op persoon wordt gediscussieerd. Leerlingen zijn bang om zich kritisch uit te laten en dit later terug te zien in een cijfer. Je moet veiligheid borgen.
- Zorg voor een procesbewaker. Bij ons verzorgden de leraren lichamelijke opvoeding de discussiebegeleiding van de vier groepen.
- Laat leerlingen ook apart met leraren praten. Daar is vaak behoefte aan.
Op de relatie
Hoe ziet de ideale havo-les eruit? “We zijn tot een conclusie gekomen die terugkomt in bijna elk didactiekboek. Alleen hebben we het zélf bedacht en dat is grote winst. Daardoor wordt de nieuwe manier van lesgeven niet van bovenaf opgelegd, maar gedragen door het merendeel van de leraren. De belangrijkste conclusie is dat je ‘op de relatie’ moet zitten. Dat geldt overigens niet alleen op de havo. De leerling wil gezien worden en geen nummer zijn. Tegelijkertijd wil de leraar gerespecteerd worden voor wie hij is en wil hij dat de leerling zich leerbaar opstelt. Door de toegenomen snelheid, werk- en toetsdruk schort het aan aandacht voor de relatie, terwijl een persoonlijke noot veel meerwaarde heeft. Zeker voor havoleerlingen van wie bekend is dat zij het ‘voor hun leraar doen’ en niet voor zichzelf of het diploma. Als je dan een goede relatie opbouwt, heb je al 80% gewonnen. Aan het begin van de les even vragen hoe het weekend is geweest, maakt al een verschil.”
Varieer binnen afspraken
Een ander belangrijk punt was differentiatie in de les. “Er moet afwisseling zijn binnen de uniformiteit van de lessen. Laat een aantal aspecten steeds terugkomen, zoals start, verloop en eind, en varieer daarbinnen. Bedenk bijvoorbeeld een opdracht voor de snelle en minder snelle leerling, verzamel een clubje dat extra uitleg nodig heeft of werk met spelopdrachten of zelfgemaakte opdrachten door de leerlingen. Houd het dichtbij jezelf en haal voorbeelden uit de omgeving of actualiteit aan in de klas. Zorg voor een verrassingseffect. De huidige generatie neemt informatie met grote snelheid tot zich, via internet en social media. Dat wringt met traditioneel lesgeven.”
“Er moet afwisseling zijn binnen de uniformiteit van de lessen.”
Intercollegiaal lesbezoek
Momenteel is de havo-sectie van het Ulenhof College bezig met het uitrollen van het plan. Dit jaar volgden de leraren al een basistraining in differentiatie in pedagogiek en didactiek. Volgend jaar volgt een training feedback geven, daarna wordt geëvalueerd. “Ik hoop dat de feedbacktraining intercollegiaal lesbezoek stimuleert”, besluit Ilja. “Ik realiseer me dat dit betekent dat leraren zich kwetsbaar op moeten stellen. Ik hoop dat de training voor een sneeuwbaleffect gaat zorgen. Daarnaast blijven we natuurlijk het onderwerp bespreken met leraren én leerlingen.”
