Centraal examen: afschaffen of behouden?

Is het centraal examen nog van deze tijd of is het juist tijd om het af te schaffen? Schoolleider Annemarie Lukassen van Het Bouwens in Panningen twijfelt of het eindexamen in de huidige vorm nog wel aansluit bij wat de maatschappij van leerlingen vraagt.

Jij twijfelt of het centraal examen nog wel van deze tijd is. Waarom?

“Ik denk dat het goed is om er kritisch naar te kijken, zeker door de situatie waarin we ons nu bevinden. Door het coronavirus en het onderwijs op afstand moesten we nadenken over andere toetsvormen. Daardoor ben ik ook weer meer over het centraal examen in de huidige vorm gaan nadenken. We moeten een zekere basiskennis toetsen, maar ik mis de balans tussen de theorie, de praktische toepassing en levensecht leren. Als je een vervolgopleiding kiest en later een beroep, leer je in de praktijk pas echt wat dat beroep inhoudt. Moeten we dan niet veel meer kijken naar wat de beroepen én de maatschappij van leerlingen vragen? Zodat we dat in het examen kunnen meenemen in plaats van te examineren zoals dat lang geleden bedacht is?”

Is in een eindcijfer uit te drukken wat beroepen en de maatschappij van leerlingen vragen?

“Het onderwijs bestaat niet alleen uit cijfers en het centraal examen staat niet op zichzelf. Ik vind het veel interessanter om te kijken naar de groei die leerlingen vanaf de brugklas doormaken. Wat doen leerlingen in de les? Hoe bereiden leraren hen voor op de examens? Wat gaan ze na de middelbare school doen? Ik vind het ook zo onterecht dat nu gezegd wordt dat leerlingen geen volwaardig diploma krijgen omdat ze door corona geen centraal examen doen. Doen al die andere jaren er dan niet toe? Leren doe je je leven lang en begint al op de basisschool. Het centraal examen is een manier om de middelbare school ­­— een tussenstation — af te sluiten. Het is niet dé manier.”

“Ik mis in het centraal examen de balans tussen de theorie, de praktische toepassing en levensecht leren”

Het centraal examen is voor iedereen hetzelfde. Wat zijn volgens jou de voordelen?

“Je zou kunnen zeggen dat het een kader biedt richting vervolgopleidingen. Alle leerlingen hebben naar dezelfde afronding toegewerkt en je borgt een zekere kwaliteit. Maar ik denk dat we als scholen juist nu kunnen laten zien dat we in staat zijn om ook via de schoolexamens die kwaliteit te bieden. Ik denk dat we moeten kijken naar de eindtermen en of die passen bij vervolgopleidingen en de vaardigheden die aansluiten bij de tijd waarin we leven. Ik zie het schrappen van het centraal examen door minister Slob dit schooljaar als een erkenning voor de schoolexamens, ook al was dat gezien de situatie noodzakelijk. Voor mij laat hij daarmee zien dat hij vertrouwen in de scholen heeft.” 

Wat zou een alternatief voor het centraal examen kunnen zijn?

“Het schoolexamen kan een alternatief zijn, maar er zijn ook andere interessante alternatieven waarover ik nadenk. In het onderwijs is lange tijd gestuurd op de gedachte dat het schoolexamen niet te veel mag afwijken van het centraal examen. Als we dat centraal examen loslaten, worden leraren niet langer belemmerd om andere onderwerpen zoals competenties aan de orde te stellen. En moet iedere leerling echt voor elk vak op alle onderdelen getoetst worden? Een instaptoets voor een vervolgopleiding is misschien veel logischer dan een generieke afsluitende toets voor de middelbare school. Ik heb dat nog niet verder uitgedacht, maar we moeten natuurlijk wel borgen dat leerlingen bewijzen wat ze beheersen.”

“Ik denk dat we moeten kijken naar de eindtermen en of die passen bij vervolgopleidingen en vaardigheden die passen bij de tijd waarin we leven”

Wat is daar dan voor nodig?

“Hardop denkend, vraagt dat om meer samenwerking met vervolgopleidingen. Ik zou het vmbo en mbo zo in elkaar willen schuiven. Je zou met elkaar afspraken kunnen maken op regionaal en/of landelijk niveau. De inspectie kan daarin een gesprekspartner zijn. Het gaat erom dat het middelbaar onderwijs de leerlingen goed voorbereidt. Nu zijn de diploma’s daar nog leidend in. Als je nou naar het profiel van de leerling kijkt, welke specifieke vaardigheden horen daar dan bij? Welke eisen stellen het mbo, hbo of de universiteit? En hoe kunnen wij daarop inspelen?”

Afschaffing of een alternatief examen; wat betekent het voor leraren en leerlingen?

“Leraren moeten weten wat de vervolgopleidingen van leerlingen verwachten, zodat ze de ruimte durven pakken om aandacht aan specifieke vaardigheden te geven. De leerlingen hebben juist in deze tijd van afstandsonderwijs en onzekerheid over de examens, aangetoond dat ze over aanpassingsvermogen en flexibiliteit beschikken. Dat zijn vaardigheden waar ze later ook wat mee kunnen. Vraag nu aan tien examenleerlingen hoe ze zichzelf zouden willen bewijzen en je krijgt tien creatieve ideeën. Leerlingen denken ‘out of the box’ en worden niet zoals leraren belemmerd door wat ze op de lerarenopleiding leren over examinering. Bovendien, als leerlingen vanaf de brugklas naar een andere vorm van examinering toewerken, dan weten ze niet beter.”

Wat ga je met deze gedachten over het centraal examen doen?  

“Door de onderwijsontwikkeling die we op onze school doormaken, twijfelden we al langer of het centraal examen nog wel past bij ons onderwijs. Ik wil de discussie over dit onderwerp aanwakkeren. Wat moet, wat mag en waar willen we zelf ruimte creëren als het om examinering gaat? Ik realiseer me dat er veel bij komt kijken als we het centraal examen helemaal loslaten. Het vraagt iets van de kwaliteit van ons onderwijs en van de invulling van het curriculum. Als schoolleider mag ik het onderwijs faciliteren, maar het gaat natuurlijk om wat er in de klas gebeurt. Leraren moeten de ruimte durven te pakken. Ik ben het onderwijs ingegaan omdat ik het belangrijk vind dat mensen zichzelf (blijven) ontwikkelen. Voor mij als schoolleider is dit een leuke uitdaging.”

Fotobijschrift: Schoolleider Annemarie Lukassen van Het Bouwens